[aqhl]

Con người có lẽ đã ý thức về acid và baz từ thời tiền sử. Giấm, sữa chua, nước chanh đều có vị chua là các acid (tiếng Latin acere nghĩa là chua); baz liên quan trong các quá trình nung đá vôi tạo vôi tôi (CaO), nước rửa tro (Na2CO3 & K2CO3) trộn nước vôi Ca(OH)2 tạo NaOH & KOH; alkaline (baz) xuất phát từ tiếng Ả Rập al-qily nghĩa là roasting hay calcined ashes. Khoảng năm 700 các nhà giả kim Ả Rập đã điều chế được HNO3 và acid acetic. Kỹ thuật tạo xút từ tro đã có từ những năm 900. Khoảng năm 1200, H2SO4 được tổng hợp. Khoảng năm 1600, nhà máy nhỏ sx acid và muối (pư trung hòa) được xây dựng. Khoảng 1660, Robert Boyle phát hiện acid chuyển quỳ thành đỏ, baz chuyển quỳ thành xanh.

Lý thuyết acid - baz đầu tiên do Antoine Laurent Lavoisier đề xuất những năm 1770. Ông cho rằng tính acid là do oxygen tạo nên (HNO3, H2SO4). Lý thuyết này sụp đổ vào những năm 1800 khi Humphry Davy với acid HCl và Joseph Gay-Lussac với acid HCN cho thấy ko có oxygen trong phân tử.

Khoảng năm 1830, Justus von Liebig định nghĩa acid là chất chứa hydrogen có thể bị thay thế bởi kim loại và baz làm chất có thể trung hòa acid.

Khoảng năm 1880, lý thuyết acid baz Arrhenius ra đời. Arrhenius định nghĩa acid là chất phân ly trong nước cho H+, baz là chất phân ly trong nước cho OH-. Lý thuyết này có hạn chế như không giải thích được khi dung môi khác nước, tại sao NH3 là baz, H+ tồn tại trong nước dạng nào...

Lý thuyết Bronsted-Lowry ra đời năm 1923 là bổ sung quan trọng cho lý thuyết Arrhenius. Lý thuyết này định nghĩa acid là chất cho H+, baz là chất nhận H+. Lý thuyết này mở rộng rất nhiều các acid và baz. Lý thuyết này được dùng nhiều nhất trong thực tiễn.

Lý thuyết acid-baz tổng quát hơn lý thuyết Bronsted-Lowry cũng ra đời năm 1923 do Gilbert Newton Lewis đề xuất. Ông định nghĩa acid là chất nhận cặp e, và baz là chất cho cặp e.

Một số lý thuyết acid baz khác là Lý thuyết hệ dung môi (solvent-system theory), lý thuyết Lux-Flood, lý thuyết Usanovich. Lý thuyết hệ dung môi xuất hiện trước lý thuyết Lewis. Lý thuyết này coi dung môi có thể tách thành 2 phần tử mang điện tích âm và điện tích dương. Acid là chất khi cho vào dung môi làm tăng phần tử điện tích dương hoặc giảm phần tử mang điện tích âm. Baz thì ngược lại. Lý thuyết Lux-Flood định nghĩa acid là chất nhận ion O(2-), baz là chất cho ion O(2-). Lý thuyết Usanovich là lý thuyết tổng quát nhất. Lý thuyết này định nghĩa acid là chất nhận các phần tử mang điện tích âm hoặc cho các phần tử mang điện tích dương. Vì lý thuyết này bao hàm cả các pư oxy hóa khử nên ít được dùng.

Vào những năm 1930, các superacid bắt đầu được tổng hợp. Đến những năm 1970, SbF5 được thêm vào các superacid tạo ra các acid có độ mạnh hàng ngàn tỷ lần mạnh hơn H2SO4. George A Olah (Nobel Chemistry 1994) tổng hợp ra các acid này và ông gọi là các acid ma thuật. Các acid này có thể cho H+ cho bất kỳ chất nào. Superbaz xuất hiện từ những năm 1850. Các superbaz chủ yếu là các alkali-organyl như butyl-potassium có thể lấy H+ từ bất cứ chất nào.

Đến nay vẫn chưa có lý thuyết nào giải thích tính acid-baz của các superacid và superbaz. Chúng ta có quyền hy vọng các nhà HÓA HỌC Việt Nam sẽ đưa ra lý thuyết cho các acid - baz ma thuật này chăng ?