Lịch sử nhân loại đã trải qua ba thời kỳ khai thác tài nguyên. Thời kỳ khai thác ở mặt đất - con người khai thác tài nguyên trên mặt đất như săn bắn, hái lượm. Thời kỳ khai thác trong lòng đất - con người khai thác tài nguyên trong lòng đất, dười biển như khoáng sản, than đá, dầu lửa. Thời kỳ khai thác không gian - con người khai thác tài nguyên ngoài không gian như năng lượng mặt trời, các loại sóng bức xạ. Hiện tại chúng ta đang ở vào thời kỳ
khai thác tài nguyên từ trong hoạt động của bộ não con người. Điều này đồng nghĩa với 04 từ “
tư duy sáng tạo”. Trong
13 phẩm chất của người lao động trong thời đại mới thì
phẩm chất Tư duy sáng tạo đứng đầu tiên. Sáng tạo là câu nói cửa miệng của rất nhiều người nhưng để trả lời cho ngọn ngành: thế nào là sáng tạo thì không phải ai cũng rõ. Vậy thế nào là sáng tạo? Để sáng tạo cần có những yếu tố gì? Ai có thể sáng tạo được? Có thể có công cụ để giúp chúng ta sáng tạo? Rất may câu trả lời là CÓ, thậm chí rất rõ ràng. Đó là phương pháp luận sáng tạo và bộ công cụ TRIZ.
Lý thuyết giải các bài toán sáng chế (theo tiếng Nga là Теория решения изобретательских задач, chuyển tự Teoriya Resheniya Izobreatatelskikh Zadatch, viết tắt
TRIZ) là phương pháp luận tìm kiếm những giải pháp kỹ thuật mới, cho những kết quả khả quan, ổn định khi giải những bài toán khác nhau. Tác giả của TRIZ là
Giáo sư Genrich Altshuller. Tiền đề cơ bản của TRIZ là: các hệ kỹ thuật phát triển tuân theo các quy luật khách quan, nhận thức được. Chúng được phát hiện và sử dụng để giải một cách có ý thức những bài toán sáng chế. TRIZ được xây dựng như là một khoa học chính xác, có lĩnh vực nghiên cứu riêng, các phương pháp riêng, ngôn ngữ riêng, các công cụ riêng.
Cốt lõi của TRIZ là thuật toán giải các bài toán sáng chế ARIZ. ARIZ là một chương trình các hành động tư duy có định hướng, được kế hoạch hóa. Nó có mục đích tổ chức hợp lý và làm tích cực hóa tư duy sáng tạo cho não bộ, bước đầu tạo cơ sở cho lý thuyết chung về tư duy định hướng. ARIZ có tính logic và linh động. Về mặt logic, ARIZ có tác dụng phân nhỏ bài toán thành từng phần, vừa sức với người giải quyết vấn đề. Về mặt khác, nó khai thác tối đa mặt mạnh của từng người trong một đội nhóm làm việc như kiến thức, kinh nghiệm, trí tưởng tượng, linh tính... và hạn chế mặt yếu như tính ì tâm lý, sự phân tán trong suy nghĩ. Lợi ích của ARIZ nói chung là nâng cao hiệu suất tư duy sáng tạo giải quyết vấn đề và ra quyết định.
Ý nghĩa của TRIZ và ARIZ là ở chỗ xây dựng
tư duy định hướng nhằm đi đến lời giải bằng con đương ngắn nhất dựa trên các quy luật phát triển các hệ kỹ thuật và sử dụng chương trình tuần tự các bước,
có kết hợp một cách hợp lý 4 yếu tố: tâm lý, logic, kiến thức và trí tưởng tượng. TRIZ được dùng kết hợp với những phương pháp kinh tế-tổ chức (như phương pháp phân tích giá thành-chức năng, gọi tắt là FSA) tạo nên công cụ tổng hợp và có hiệu lực mạnh mẽ tác động tốt đến sự phát triển công nghệ.
Các công cụ chính của TRIZ:
Ma trận các mâu thuẩn
Hầu hết các vấn đề đều chứa những mâu thuẩn. Một số giải pháp thì có những điểm không được giải quyết , mang tính châm chướt cho qua và nhân nhượng. TRIZ chỉ ra cho ta cách làm lộ ra mâu thuẩn hay xung đột trong một vấn đề, hay giải pháp cũ . Triết lý của TRIZ là không chấp nhận sự nhân nhượng, loại bỏ các giải pháp kiểu châm chướt để giải quyết mâu thuẩn này rồi lại nảy sinh những mâu thuẫn khác.
Quy luật phát triển hệ thống
Tất cả các ngành công nghệ và các sản phẩm đều đi theo một mô hình đường cong phát triển chữ S (S-Curve). TRIZ giúp chúng ta xác định đâu là vị trí của sản phẩm, giải pháp công nghệ trên đường cong đó và dự báo những hệ quả của đường cong này. TRIZ cung cấp một phương pháp dự báo công nghệ với độ chính xác cao – Thí dụ, với một công năng bất kỳ, nó có thể dự báo chi tiết toàn bộ dãy các thế hệ thiết kế tiếp theo để thoả mãn công năng đó.
Định hướng kết quả lý tưởng
Thông qua công cụ mang tính nguyên tắc này, TRIZ giúp ta tiếp cận vấn đề bằng cách nghĩ về giải pháp chứ không phải nghĩ về vấn đề. Điều này thực hiện được nhờ ta tự hỏi giải pháp lý tưởng của ta là gì hay được gọi là kết quả lý tưởng? Nhờ có định hướng này, kết quả lý tưởng sẽ dần đạt được bằng cách gia tăng các lợi ích của hệ thống đồng thời giảm cả các điểm bất lợi và giá thành. Một phần của việc đạt được tính lý tưởng do sử dụng những nguồn lực có sẳn đối với người giải quyết vấn đề, sử dụng những nguồn lực không đắt tiền, và chuyển những cái có hại thành có lợi mang đến những giải pháp có thật, giá thành rẻ và rất mạnh
Khắc phục tính ì tâm lý
Mỗi khi đối mặt với vấn đề cần giải quyết và thực hiện thay đổi, TRIZ giúp ta tiếp cận vấn đề theo cách mới, sử dụng những kiến thức trước đây ta chưa biết, và giúp ta trở nên sáng tạo hơn, năng động hơn trong việc giải quyết vấn đề. Áp dụng TRIZ buộc bạn phải để đầu óc mình cởi mở hơn. Điều này
bao gồm việc hiểu và sử dụng hiệu quả ngôn ngữ giải quyết vấn đề, đặt mọi thứ vào đúng ngữ cảnh của nó- học cách tư duy theo Thời Gian và Không Gian, sử dụng bộ khung Kích Thước - Thời Gian –Giá Thành. Tất cả các công cụ này đều được sử dụng (trong tiềm thức) trong hầu hết những khoảnh khắc sáng tạo khoa học và quản lý nổi tiếng mà con người biết được cho tới nay.
Phân tích chức năng để hiểu vấn đề
Trong phân tích hệ thống công nghiệp cũng như hệ thống quản lý điều hành, TRIZ tạo ra cách tiếp cận nghiêm ngặt để làm thế nào đưa bài toán của bạn khớp vào một trong những mô hình bài toán tổng quát nhằm xác định vấn đề để tìm ra lời giải đã có sẳn. Một trong những cách như thế là Phương pháp phân tích chức năng. Phương pháp này mô hình hoá các tương tác (giữa Cái Lợi Và Cái Hại) giữa các thành phần của hệ, từ đó xác định khu vực có vấn đề trong hệ thống.
Các giải pháp khung của TRIZ
Một khi vấn đề đã được xác định, ta có thể áp dụng trực tiếp các Giải Pháp TRIZ (40
nguyên tắc của TRIZ, Giải pháp chuẩn, Các hiệu ứng), một tập hợp tất cả các cách xử lý những mối tương tác có hại, thừa hay thiếu đã biết. Đây là những thủ thuật giúp ta tìm ra các giải pháp tốt nhưng đơn giản.
Tăng cường sức mạnh của Tư duy
TRIZ giúp các kỹ sư và các nhà khoa học tìm ra những giải pháp cho các vấn đề theo cách nhanh hơn, thông minh hơn và tiết kiệm thời gian hơn so với các phương pháp truyền thống. Bằng cách thấu hiểu chức năng cốt lõi của các giải pháp, ta có thể nhận dạng ra những giải pháp thiết kế truyền thống xung quanh.
Ở VN chỉ có hai người học TRIZ từ gốc (GS. Altshuller) ở Liên xô cũ, đó là TS. Phan Dũng, và TS. Dương Xuân Bảo.
Các website và địa chỉ các bạn đều đã có biết.
Ngoài ra, ở nước ngoài, chúng ta còn có thể tìm hiểu thêm tại:
www.ideationtriz.com
www.triz-journal.com
Đối với ngành Hóa nói chung và các chuyên môn nói riêng, cũng như với các ứng dụng công nghiệp Hóa, việc áp dụng TRIZ trong giải quyết các bài toán thực tế được nhìn thấy là hữu hiệu và mang lại nhiều lợi ích to lớn.
Đi từ cơ bản của úng dụng 40 nguyên tắc đến việc xây dựng bộ khung giải pháp chuẩn TRIZ cho ngành Hóa đã tạo ra nhiều công cụ, giải pháp cụ thể trong thực hành ứng dụng. Các bạn đã có thể thấy và sử dụng qua phần mềm ChemOffice ( sử dụng ngôn ngữ trí tuệ theo hướng TRIZ cho định danh một công thức), sự phát triển có kế thừa các công thức hóa học của các dẫn xuất chiết xuất và tổng hợp trong hóa dược, hệ thống chẩn đoán và theo dõi hàm lượng đa vị trí theo hướng phân tích chức năng trong một hệ thống sản xuất hóa chất, các phát minh sáng chế về vật liệu composite và hệ thống ứng dụng từ nó, …
Không ai trong chúng ta không có khả năng sáng tạo. Chỉ có một điều là năng lực tư duy sáng tạo phụ thuộc và đòi hỏi chúng ta phải có đầu óc cởi mở, biết cách chia sẻ, chịu khó luyện tập và chấp nhận thử thách hoàn cảnh.Một điều nữa rất quan trong là chúng ta, tự mỗi cá nhân phải biết mình đang ở vị trí nào trên con đường phát triển chữ S để có thể vận dụng hiệu quả TRIZ- công cụ tư duy sáng tạo.
@thuydung, tôi không ngạc nhiên về hiện tại của bạn, hy vọng bạn sẽ sớm tích lũy và có hoàn cảnh thử thách thích hợp để ứng dụng TRIZ hiệu quả.
Thân,
Teppi